Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη στίς 9 Δεκεμβρίου 1867. Ὁ πατέρας του, Διονύσιος, καταγόταν ἀπό τή Ζάκυνθο καί ἡ μητέρα τοῦ Εὐλαλία ἀπό τήν Πόλη. Ἔζησε τά παιδικά καί ἐφηβικά του χρόνια στή Ζάκυνθο, μέχρι τό 1883, ὅταν γράφτηκε στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν γιά νά σπουδάσει Φυσικομαθηματικά. Τίς σπουδές του δέν τίς ὁλοκλήρωσε ποτέ: ἀπό τό πρῶτο ἤδη ἔτος εἶχε ἀρχίσει τήν ἐνασχόληση μέ τή λογοτεχνία, ἡ ὁποία ἦταν καί ἡ μοναδική πηγή ἐσόδων του.
Ἀπό τό 1892 ἐγκαταστάθηκε μόνιμα πλέον στήν Ἀθήνα. Ὁ Ξενοπουλος, ἄν καί προερχόταν ἀπό εὔπορη οἰκογένεια, δέν ἦταν ἀριστοκράτης. Παρακολουθοῦσε ὡστόσο τά προβλήματα τῶν ἀνερχόμενων ἀστῶν ὅσο καί τῶν πιό φτωχῶν. Ἐρχόμενος στήν Ἀθήνα ἔφερε μαζί του τήν ἰδέα τοῦ ἀνθρωπιστικοῦ σοσιαλισμοῦ. Συνεργάστηκε μέ πλῆθος ἐφημερίδων καί περιοδικῶν στίς ὁποῖες δημοσίευε μελέτες, ἄρθρα, διηγήματα καί μυθιστορήματα. Θεωρεῖται ὁ εἰσηγητής τοῦ «ἀστικοῦ μυθιστορήματος», δηλαδή τοῦ μυθιστορήματος πού διαδραματίζεται στά ἀστικά κέντρα.
Τό πρῶτο του θεατρικό ἔργο, Ὁ ψυχοπατέρας, παρουσιάστηκε τό 1895. Ἀπό τίς ἀρχές τοῦ αἰώνα ἄρχισε νά συνεργάζεται μέ τή Νέα Σκηνή τοῦ Κῶν/νοῦ Χρηστομάνου. Τά σπουδαιότερα θεατρικά του ἔργα εἶναι: Τό μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας (1904), ἡ Στέλλα Βιολάντη (1909, μέ τήν Μαρίκα Κοτοπούλη), Φοιτηταί. Τό 1901 πρωταγωνίστησε μαζί μέ τόν Παλαμά γιά τήν ἵδρυση τῆς Νέας Σκηνῆς καί χάρη στή γνώση ξένων γλωσσῶν ἐνημερωνόταν ἔγκαιρα γιά σημαντικά πνευματικά συμβάντα στίς μεγάλες εὐρωπαϊκές χῶρες. Ἔγραφε προλόγους γιά τόν Ἴψεν καί ζοῦσε τό θέατρο, ζυμωνόταν ἡ καθημερινή ζωή του μέ αὐτό. Πολλά δράματά του εἶχαν ἀρχικά γραφτεῖ ὧν πεζογραφήματα καί ἔπειτα μεταφέρθηκαν στή σκηνή. (Π.χ. Ἔρως ἐσταυρωμένος – Στέλλα Βιολάντη).
Μετάφρασε καί διασκεύασε ἀρκετά ξένα ἔργα καί ἡ στάθμη τῆς γραφῆς τοῦ ἦταν σέ ὅλες τίς περιπτώσεις ὑψηλά. Συμμετεῖχε σέ διάφορες ἐπιτροπές δραματουργικῶν διαγωνισμῶν καί τό «Βασιλικό Θέατρο» τῆς Ἀθήνας ἐγκαινιάστηκε τό 1932 μέ τό ἔργο τοῦ Ὁ θεῖος Ὄνειρος.
Ἔγραψε μέ τήν ἴδια ἐπιτυχία δράματα καί κωμωδίες μέ βασικό θέμα τόν ἔρωτα, κυρίως τόν ἔρωτα μεταξύ ἀτόμων ἀπό διαφορετικές τάξεις.
Τά περισσότερα ἔργα τοῦ Ξενοπουλου εἶναι τρίπρακτα (28). Στήν πρώτη πράξη τίθεται συνήθως τό θέμα καί χαρακτηρίζονται τά πρόσωπα, στή δεύτερη ἐντείνεται ἡ πλοκή καί κορυφώνεται τό δράμα καί στήν τρίτη ἔρχεται ἡ λύση.
Ὁ Ξενοπουλος χτίζει μεθοδικά φράση μέ φράση, προετοιμάζει τά ἐπερχόμενα περιστατικά πού φαίνονται λίγο ἄσχετα μέ τό κύριο θέμα ἀλλά ἀποδεικνύονται ἀναγκαία. Ἡ Στέλλα Βιολάντη (στήν ὁποία προχωρεῖ μέ γρήγορο ρυθμό ἀπό τήν εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα ἑνός ζακυνθινοῦ σπιτιοῦ στή συγκλονιστική κορύφωση τοῦ ἑκούσιου θανάτου τῆς νύμφης) ὑπῆρξε πρότυπο γιά ἄλλα 2 γνωστά θεατρικά ἔργα πού ἄν καί γράφτηκαν μεταγενέστερα, ὑστεροῦν σέ δραματική τεχνική.
Τά ἔργα τοῦ εἶναι ἠθογραφίες πού ἀναδεικνύουν τή ζωή μίας ἐποχῆς ἤ μίας τοπικῆς κοινωνίας, ὅπου οἱ τοπικές καί ἐποχικές ἰδιαιτερότητες παίρνουν συχνά ἰσχύ ἄγραφων νόμων πού ἐπιβάλλονται ἀπό τήν κοινωνία.
Ἔγραψε συνολικά 46 διαφορετικά θεατρικά ἔργα τά ὁποῖα διαδραματίζονται εἴτε στή Ζάκυνθο (Στέλλα Βιολάντη, Ραχήλ, Φωτεινή Σαράντη, Ὁ ποπολάρος κ.α.) εἴτε στήν Ἀθήνα (Φοιτηταί, Ψυχοσάββατο, Τό ἀνθρώπινο κ.α.). Ὁ Ξενοπουλος ἔρχεται νά γεφυρώσει τό χάσμα μεταξύ τῶν δύο Σχολῶν, τῆς Ἀθηναϊκῆς καί τῆς Ἑπτανησιακῆς.
Τό 1894 ἀνέλαβε τή διεύθυνση τῆς Εἰκονογραφημένης Ἑστίας, τό 1896 ἔγινε ἀρχισυντάκτης τοῦ περιοδικοῦ Ἡ Διάπλασις τῶν Παίδων, τοῦ ὁποίου ἦταν καί συνδρομητής κατά τά παιδικά του χρόνια. Ἀπό τό 1901 ὡς τό 1912 δημοσίευε στό περιοδικό Παναθήναια λογοτεχνικά ἔργα καί μελέτες καί ἀπό τό 1912 ἄρχισε νά συνεργάζεται μέ τήν ἐφημερίδα Ἔθνος, γράφοντας μυθιστορήματα σέ συνέχειες. Τό 1927 ἵδρυσε τό περιοδικό Νέα Ἑστία, τοῦ ὁποίου ἦταν διευθυντής ὡς τό 1934.
Πέθανε στήν Ἀθήνα στίς 14 Ἰανουαρίου 1951 καί κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη.
ΠΗΓΗ:www.indexonline.gr